Мухтасар

Мухтасар Али аль-Кабир аль Гази-Кумухи. Ва лу кутIа бувссар фикьгьилул ва цаймигу луттирдава Имам Шафиънал мазгьабрайн бувну

Мухтасар

Мухтасар Али аль-Кабир аль-Гази-Кумухи

Бисмиллагьи-р-рахIмани-р-рахIим.

АльхIамдулиллагьи раббиль аьламин. Ва-с-салату ва-с-саламу аьла МухIаммадин ва аьла алигьи ва асхIабигьи ажмаэн.

Мунияр махъ. Ва лу кутIа бувссар фикьгьилул ва цаймигу луттирдава Имам Шафиънал мазгьабрайн бувну, Аллагьу Тааьланал цай цIими бишиннав. Ва сакин бувссар дин кIул дуллай байбихьлахьиминнан бакIлахъруну хьуншиврул ва дакIних лахьхьин бигьа буван. Аллагьнаяри кабакьавугу.

Иман, Ислам ва Сунна

КIулну икIу, диндалул аслу шанма буссар: иман, ислам ва суннат.

Иман

Иман цири чирча, му ина иман дишавури Аллагьнайн, малаиктурайн, луттирдайн, идавстурайн, Кьиямасса кьинилийн, кьадарданийн – хъинсса бикIу, оьсса бикIу – гьарзад Аллагьу Тааьланаятури, куну.

Аллагьнайн иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дарцIуну икIавури хIакьну Аллагьу Тааьла ушиврий Цувалусса цама шарийк акъасса, дайдихьу-аввал дакъасса, уттаванасса, тачIав къаивчIайсса, абадлийсса, мукьах личIантIисса. Аллагь тачIав ухкъалавгссар ва ухкъалагантIиссар. Аллагьнан гьарзадрал чIурду баяйссар, гьарца зад чIалачIиссар, гьарца зад кIулссар. Аллагь гъалгъатIимари, Ахиратраву муъминтуран ккаккантIимари, гьарзадрай кьудрат думари. Аллагьнал кьувватрайну ххуймургу оьмургу шайссар, амма оьмуний рязи акъассар.

Ялагу ина дакI дацIан давури Аллагьнал цинярда сифатру: чIалачIиману, баяйману ушиву ва цаймигу сифатругу дуссар аввал-дайдихьу дакъасса. Аллагь щихачIав ва ссахачIав къалавхьхьуссар, Аллагьнаха лархьхьуссагу цичIар дакъассар.

Ялагу ина дакI дарцIуну икIавури Аллагьнал усса кIану ягу чулухалу бакъашиву. Аллагь замана лагаврийну аххана къашайшиву, ва Аллагьнан замана баххана къашайшиву.

Ялагу ина дакI дарцIуну икIавури Аллагьнал щалва аьлам, халкь ляхъан бувшиву, миннавасса цаппара даин личIан, цаппара пана хьуну литIун бан. Аьрш, Курс, ЛавхIул-махIфуз, Кьалам, Исрафил-малаикнал сур, Алжан-Дужжагь ва миннуву думур – ляхъан дурссар даин личIан. РухIругу даин личIантIиссар Имам Шафиънал тIимунийн бувну. 
Малаиктурайн иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дацIан давури малаиктал Аллагьнал лагъарт бушиврий, Аллагьнаха лагъшиву дувайсса ва аьсивгу къашайсса ца янил ляпI учиннинмагу. Ми инсантал кунма ляхъан бувмири, миннал дукия къадукайссар, хIачIия къахIачIайссар. Ми литIунтIиссар ва ливтIуну махъ бизангу бувантIиссар. 
Луттирдайн иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дацIан давури гьарца Аллагьнал ликкан бувсса луттирду – Таврат кунма, Инжил кунма, Забур кунма, Фуркьан кунма ва ми бакъасса цаймигу, Аллагьу Тааьланал каламри, аввал дакъасса, ляхъан къабувсса.

Идавстурайн иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дарцIуну икIавури циняв Аллагьнал идавстал гьан бувшиву халкьунначIан тIайламунийну. Ми идавсталгу халкьуннава яла ххуймири, миннал хъиривгу Абубакр Сиддикьри, яла Оьмар Аль-Фарукьри, яла Оьсман Зуннурайнди, яла Али Аль-Муртазари, Аллагьу Тааьла рязи хьуннав минная цинявннаяту. 
Кьиямасса Кьинилин иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дацIан давури хIакьну Аллагьу Тааьланал халкь бизан бувантIишиву, литIун бувну махъ. Ми халкь бацIангу бувантIиссар Кьиямасса Кьинилул арив, мизан-цинцилттугу дишинтIиссар оьсса ва хъинсса аьмаллу буцин, халкьунная хIисаб-суалгу ласунтIиссар. Ми халкьуннава цавай Алжаннаву бухан бувантIиссар Цалва цIимилийну, цавай Дужжагьравун бичинтIиссар цалва аьдлулийну.

Ялагу ина дакI дацIан давури гьаттаву Мункар-накирнал суал хIакьшиврий, гьаттал аьзавгу хIакьшиврий, ссиратI-ламугу мизан-цинцилттугу хIакьшиврий, Алжан ва Дужжагь хIакьшиврий, Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] хIавзгу шафааьтгу хIакьшиврий.

Кьадарданин иман дишаврил мяъна тIурча, му ина дакI дацIан давури гьарца хъанахъимур, ххуйсса бикIу, ягу оьсса бикIу, Аллагьу Тааьланал шайшиву. Амма лагъартуннахь ихтияр дуссар: кьадар Аллагьнаятури аьмал баву лагънаятури. Мий кIирагу – Аллагьнал кьадар ва лагънал аьмал аьрхIал наниссар. Лагънахь ихтияр дакъассания, идавстал халкьунначIан гьан баву ва луттирду ликкан баву оьнмасса, пайда бакъасса ишну хьунссия.

Ислам

Ислам цири чирча, му ххюра задрай дарцIумурди: хьхьичIра хьхьичIмургу шагьадатри «Ашгьаду алла илагьа иллаЛлагь ва ашгьаду анна МухIаммада-р-расулуллагь», ванил мяънагу: «На барашинна дувара цаха лагъшиву дуван хIакьсса ца Аллагь акъа акъашиврий, МухIаммадгу [саллаллагьу алейгьи ва саллям] Заннал халкьуннан дин лахьхьин дуван гьан увсса идавс ушиврий». КIилчинмур – гьантлий ххюва чак бавури. Шамулчинмур – закат буккавури. Мукьилчинмур – Рамазан зуруй зума дугьавури. Ххюлчинмур – хIаж бавури, каши духьурча ва нигьачIин дакъасса ххуллу бухьурча.

Имандалул камилшивугу – мазрахгу мукIрушинна дурну, дакIнихгу тасттикьгу бувну, чурххал базурдах аьмалгу бавури, масала, ххювагу чак баву ва муниха лавхьхьумур кунма, ва Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] суннатрал хъирив ачавугу. Мазрал мукIрушинна къадурма чапурчури, мазрал мукIрушинна дурну, амма дакIнил тасттикь къабувма мунафикьри, вай кIивагу дужжагьраву бикIантIиссар абадлий. Цума ухьурчагу мазрал мукIрушиннагу дурну, дакIнил тIасттикьгу бувну, амма чурххал аьмал къабуллай – му фасикьри, бунагькарди. Цума ухьурчагу Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] суннатрал хъирив ачаву кьадиртун, му аьйкьусса мубтадиъри – вай кIиннайвагу ялувссар тавба даву.

Суннат

Суннат тIурча, му Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] хъирив ачавури гьарца ишираву. ХIакьну, Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] цалва хIадисраву увкуссар: «Куну мааьл-жамааьти, ва ман шазза шузза фи н-нари абадан», ванил мяънагу, «Зу идавсил хъирив нанисса агьлу-ссунналущал бикIияра, минная личIи хьума дужжагьравун личIи антIиссар абадлий гиву икIан», – тIиссар.

Гъази-Гъумучиял хъун Аьлил «МУХТАСАР» тIисса луттирава.

Файл