Адаб

Аллагьнал чулиннайсса адав душивуну хъанахъиссар инсантал динналул, иманналул ххуллийн тIайла бацIан буван хIарачат буллалаву. Кьуръанналуву увкуну бур: «Яла ххуйми махру - АллагьначIан оьвтIисса махърури» (сура «Фуссилат», аят 33). Аллагьная ххуйсса пикри буну икIавугу ккаллиссар адав душиврин. ХIадисулькьудсилуву Аллагьнал увкуну бур (мяъна): «Ттул лагъ Ттуяту цукунсса пикрилийурив – На мукунссара»(Муслим).

Мудан Аллагь кIицI лаглай, дакIниву итавугу адав душиву хъанахъиссар. ХIадисуль-Кьудсилуву увкуну буссар (мяъна): «Ттул лагънал мурччив Ттул цIа кIицI лаглай дуссаксса, На мунащал уссара» (Байгьакьи). Цамур куццуй учин, инсан ухьурча Аллагь чIявуну кIицI лаглай, зикри буллай, мунал ялув бикIантIиссар Аллагьнал цIими ва мурахасшиву.

Мусульманчув кIулну икIан аьркинссар цува заэвсса, цуксса хIарачат буварчагу багьайкун Аллагьнайн мIютIий хьун, лагъшиву дуван къашайсса ушиву. Ялагу мукIру хьун аьркинссар лайкьсса куццуй Аллагьнайн щукру буван ва дунияллий щищачIав къашайшиву. МухIаммад Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] чIявуну учайсса бивкIссар (мяъна): «Я Аллагь, ттуща къабюхъанссар Виха багьайкун лайкьну цIа дуван» (Муслим).

Жува аьркинссару мудан Аллагьнал цIимилийн хьул бивхьуну бикIан. Кьуръанналуву увкуну бур (мяъна): «Аллагьнал цIимилия хьул макьукьари, хIакьну Аллагь циняв бунагьирттал ялтту учIайссар» (сура «аз-Зумар», аят 53).

Цамур аятраву бувсун бур Аллагьнал цIимилийн хьул бакъамий бяйкьусса халкь бушиву. Жула бунагьру цукун хъунисса, чIявусса бухьурчагу, Аллагьнал мий тачIав багъишла къабитанссар тIисса пикри бикIан къабучIиссар. Амма Аллагьнал багъишла итанссара тIий, бунагьру буллангу къабучIиссар. Аллагьнал лагъ икIан аьркинссар хьулланул ва нигьал дянив.

Кьуръанналуву чивчуну бур (мяъна): «Так бяйкьумийри бикIантIисса Аллагьнал цанма танмихI къабувансса ххай» (сура «аль-Аъраф», аят 99). Цамур куццуй учин, инсан Заннайн мютIийну акъанугу, Аллагьнал мунан танмихI къабуварча, му инсан икIантIиссар цанма танмихI тачIаввагу къабуванссар тIий. Амма Аллагьнал цакуну мунайн захIматшиву гьан дурну танмихI бувайссар. Мунияту жува Аллагьнан сси бизан баврия нигьа бувсун бикIан аьркинссару.

Гьарца ишираву Аллагьнахь кумаг чIа учирча хъинссар. ХIадисраву увкуну бур (мяъна): «Вила аьркиншивурттаву кумаг Аллагьная чIа уча. Уссал хьхьа буцарчагума, Аллагьнахь кумаг чIа уча» (Тирмизи). Аллагьнал увкуссар Муса идавсихь [саллаллагьу алейгьи ва саллям] (мяъна): «Винма дукралувун ишла буван цIу аьркинну бухьурчагу, му Ттухь чIа уча».

Мунияту, къашайшиву ягу цамур бала-апатI ялун бивсса чIумал хьхьичIва-хьхьичI Аллагьная кумаг тIалав буван аьркинссар. Яла мютIийма – цана Аллагь аьркиншиву, цала байчарашиву мудан дакIниймари. Аллагьнал  чулиннайсса адавну хъанахъиссар истихарданул чак баву. Му чак бувайссар цуму-дунугу даву дурну хъиннивав, къахъиннивав тIий щаклий ухьурча. Ца аькьлукарнал увкуну бур, истихар дувайма хъинмур бакъа къаличIантIишиву. Идавсил [саллаллагьу алейгьи ва саллям] цала асхIабтуран Кьуръан лахьхьин бувайсса куццуй истихарданул чак бувангу лахьхьин бувссар. Му чак бувайсса куц бувчIин бувну буссар шариаьтрал луттирдаву.

Ялагу, инсан ухьурча мудан цава ца бунагь буллай, му Аллагьнал хьхьичI духIин дакъашивуну хъанахъиссар. Бунагь хьуну бухьурча, гацIана «астагъфируллагь» увкуну, тавба дуван аьркинссар. Му тавба кьинилун арулцIалилла батIул хьурчагу, арулцIаллий цалчингу дуван аьркинссар. ХIадисраву увкуну буссар (мяъна): «Бунагь баврия тавба дурма бувагу бунагь къабувма кунассар» (Ибн Мажагь).

Мусульманчувнаща бунагь хьун бюхъайссар, амма тавба къадуварча, му Аллагьнал чулиннайсса адав дакъашивури.

Аллагьу Тааьланал чулиннайсса адавну ккалли дувайссар Кьуръан ххирашивугу, муних хIурмат баву, эшкьилийну буккаву, вичIи дишаву, азарилла вичIи дирхьусса аятру бухьурчагу, цалчин баллалисса куна пахъ агьну. Ялагу, Кьуръанналуву ккаккан дурсса низамрай оьрму бутан хIарачат баву, мунил куртIсса мяъналул ялув пикри баву, му ласайни хIурматрай лавайгу ивзун мунийн ппай учаву – вай гьарзадгу адавравун дагьайссар. Кьуръанналул ялув цичIав дишин къабучIиссар, му буккайнигу анавар къаувккун, тIайлану буккин аьркинссар, буккин винмагу лавхьхьуну цайминнагу лахьхьин буварча хъинссар, ивссуну акъанува мунийн ка лаян къабучIиссар. Кьуръан – Аллагьнал каламри, мунияту мунихсса ччаву – Аллагьнахсса ччавури.